गोळ्यांची येसर आमटी

मराठवाड्यात लग्नकार्य झाल्यावर जवळच्या लोकांच्या घरी जाऊन त्यांना भेटण्याची प्रथा आहे. या भेटीच्या वेळी येसर-मेतकूट देण्याचा रिवाज आहे. किंबहुना या भेटीला येसर-मेतकूट द्यायला जाणं असंच म्हणतात. आम्ही बीडला राहात असताना लग्नसराईच्या दिवसांनंतर आमच्या घरी आजीच्या-आईच्या मैत्रिणी, आमच्या नात्यातल्या बायका येसर-मेतकूट द्यायला आलेल्या मला आठवतात. मेतकूट तर सगळ्यांना माहीतच आहे. येसर हा जो पदार्थ आहे त्याची आमटी करतात. गहू, हरभरा डाळ आणि थोडेसे धणे-जिरे असं सगळं भाजून घ्यायचं आणि नंतर ते जाडसर दळायचं. ते दळून झाल्यावर त्यात काळा मसाला मिसळायचा की झालं येसर तयार. बहुजन समाजात येसर भाजताना थोडी बाजरीही घालतात. येसराचा फायदा असा की, आमटीला त्यामुळे दाटपणा येतो शिवाय दाण्याचं कूट कमी लागतं. आता शहरांमधे येसर मिळणं कठीण आहे. पण माझी आई इन्स्टंट येसर आमटी करते. आज मी तीच रेसिपी शेअर करणार आहे. शिवाय या आमटीत हरभरा डाळीच्या पिठाचे (बेसनाचे) गोळे करून ते सोडले तर अजूनच मजा. हे गोळे आमटीत मस्त शिजतात. नंतर हे गोळे ताटात कुस्करायचे आणि त्याच्यावर जिवंत फोडणी घालायची. (स्मृतीचित्रेमधे लक्ष्मीबाई टिळकांनी जिवंत फोडणीची गोष्ट सांगितलेली आहे. त्यांचे सासरे रागीट होते. त्यांना गरम भातावर वालाचं गोडं वरण आणि त्यावर जिवंत फोडणी घालून आवडायचं. लक्ष्मीबाई टिळकांना जिवंत फोडणी म्हणजे काय हे माहीत नव्हतं. मग त्यांना कुणीतरी सांगितलं की लहानशा कढलीत तेल कडकडीत तापवून त्यात मोहरी घालायची आणि ती तडतडली की ती गरम फोडणी भातावर घालायची. ही झाली जिवंत फोडणी!) ही आमटी हिवाळ्याच्या दिवसांत रात्रीच्या जेवणासाठी उत्तम लागते. थंडीत गरमागरम येसर आमटी सूपसारखी प्यायला मजा येते.

गोळ्यांची येसर आमटी

गोळ्यांसाठीचं साहित्य – दीड वाटी डाळीचा भरडा (जाडसर बेसन), १ टीस्पून लाल तिखट, पाव टीस्पून हळद, चिमूटभर हिंग, मीठ चवीनुसार, किंचितसं तेल

आमटीसाठीचं साहित्य – २ टीस्पून बेसन, २ टीस्पून कणीक, २ टीस्पून काळा मसाला, १ टेबलस्पून दाण्याचं कूट, १-२ टीस्पून तिखट, मीठ चवीनुसार, ७-८ लसूण पाकळ्या ठेचलेल्या, १ टेबलस्पून तेल, मोहरी, चिमूटभर हिंग, थोडीशी बारीक चिरलेली कोथिंबीर

गोळ्यांची कृती –
१) भरडा, तिखट, मीठ, हळद, हिंग सगळं एकत्र करावं. त्यात थोडंसं पाणी घालून घट्ट पीठ भिजवा.
२) किंचितसा तेलाचा हात लावा. पीठ नीट मळून घ्या आणि त्याचे लहान लिंबाएवढे गोळे करा. तयार गोळे बाजुला ठेवा.

आमटीची कृती –
१) कढईत तेल चांगलं गरम करा. त्यात मोहरी घालून तडतडू द्या.
२) मोहरी तडतडली की त्यात हिंग घाला. आता त्यात लसूण ठेचून घाला.
३) लसूण जरासा लाल झाला की त्यात कणीक आणि डाळीचं पीठ घाला आणि मंद आचेवर खमंग वास येईपर्यंत भाजा.
४) पीठ भाजलं गेल्याचा खमंग वास यायला लागला की त्यात दाण्याचं कूट आणि काळा मसाला घाला आणि थोडंसं परता.
५) नंतर त्यात साधारणपणे ४ फुलपात्रं पाणी घालावं. पाणी हळूहळू घालत जा म्हणजे त्यात गुठळ्या होणार नाहीत. पाणी घातल्यानंतर गॅस मोठा करा.

आधी कणीक आणि डाळीचं पीठ खमंग भाजून घ्या

हवं तितकं पाणी घालून उकळा

गोळे शिजेपर्यंत आमटी उकळा.

६) पाण्यात मीठ, तिखट, काळा मसाला घाला. पाण्याला चांगली उकळी येऊ द्या. त्यात कोथिंबीर घाला.
७) पाणी खळखळून उकळायला लागलं की त्यात तयार केलेले गोळे घाला. मध्यम आचेवर गोळे चांगले शिजेपर्यंत आमटी उकळू द्या.
८) आमटी आपल्याला हवी असेल तितपत घट्ट/पातळ ठेवा. त्यानुसार पाण्याचं प्रमाण कमी-जास्त करा. तिखटाचं प्रमाणही आवडीनुसार कमी-जास्त करा.
गोळ्यांची येसर आमटी तयार आहे. इतकी आमटी साधारणपणे ३-४ लोकांना पुरेशी होईल.

खळखळून उकळली की मग त्यात गोळे घाला

आमटी तयार आहे

तिखट आवडणा-यांना ही गरमागरम आमटी नुसती सूपसारखी प्यायला मस्तच वाटेल. ही आमटी हिवाळ्याच्या दिवसांत बाजरीच्या भाकरीबरोबर उत्तम लागते. एरवी ज्वारीच्या भाकरीबरोबर किंवा पोळीबरोबर आणि गरम भाताबरोबरही अप्रतिम लागते. आमटीतले गोळे ताटात बाजूला काढून ते कुस्करायचे. त्यावर ताजी फोडणी घालायची. हे गोळेही भाकरीबरोबर मस्त लागतात. बरोबर एखादी साधी भाजी केली की संपूर्ण जेवण होईल. मला तर ही आमटी असली की भाजीही लागत नाही. तेव्हा करून बघा आणि नक्की कळवा आमटी कशी झाली ते.